«Արցախ. իմ մանկության փողոցը|101 պատմություն» նախագիծ. Արցախի մասին՝ արցախցի երեխաների հիշողություններով ու տպավորություններով

Արցախի բարբառի կիրառման և պահպանման նպատակով 2024թ-ի ապրիլ-դեկտեմբեր ամիսներին ստեղծվել է «Արցախ. իմ մանկության փողոցը|101 պատմություն» նախագիծը: Այն թվային հարթակ է, որտեղ ներկայացված է արցախցի 101 երեխայի պատմություն, ովքեր արցախյան բարբառով պատմել են Արցախում իրենց քաղաքի, գյուղի, բակի, խաղերի, ընկերների մասին հետաքրքիր և լուսավոր հուշեր: Նախագիծը կյանքի  է կոչվել Հայկական բարեգործական ընդհանուր միության հետազոտական դրամաշնորհի միջոցով:

Նախագծի մասին  Tert.am-ը զրուցել է «Արցախ. իմ մանկության փողոցը|101 պատմություն» գաղափարի համահեղինակ, նախագծի ղեկավար Նելլի Բաղդասարյանի հետ:

• Տիկին Բաղդասարյան, ինչպե՞ս առաջացավ այս նախագծի գաղափարը,  ի՞նչ նպատակ ունի այն և ինչո՞ւ հենց 101 պատմություն:

Նախագծի գաղափարը առաջ է քաշել իմ լավ ընկեր Վահրամ Տեր-Մաթևոսյանը, ով նախագծի գաղափարի համահեղինակն է:  Նախագծի անունը պատահական չեմ ընտրել՝ իմ մանկության փողոցը, երեխաների բնական միջավայրն է Արցախում, որտեղ և որի շուրջ էլ ձևավորվել են այդ հիշողությունները: Ինչ վերաբերում է 101 թվին, ապա այն մեկնարկային թիվ է, ենթադրելու էր տրամաբանական շարունակություն և դրան հաջորդելու էին 102-ը, 103-ը… : Մենք ստեղծել ենք  թվային պլատֆորմ, որտեղ երեխաները կարող էին ներկայացնել իրենց պատմությունները հարցազրույցների միջոցով,  որոնք մենք իրականացրել ենք դեմառդեմ ձևաչափով: Այս պատմությունների միջոցով պետք է  վերհանեինք իրական Արցախը, այնտեղ պետք է երևար այն Արցախը, որն ունեցել ենք՝ լուսավոր, պայծառ,  իրական: Գիտեք, պատերազմը և բռնագաղթն այնպես էին ծածկել երեխաների հիշողությունները, որ անհրաժեշտ էր ճիշտ  հարցադրումներով վերհանել դրանք: Այդ նպատակով ես որոշ ժամանակ  ուսումնասիրում էի մանկական ժուռնալիստիկա, որովհետև գործ ունեինք բավականին նուրբ թեմաների հետ:  Առհասարակ, երեխաները Արցախի ոչ նյութական ժառանգության կրողներն են, ու թերևս ամենախոցելի խումբն են, քանի որ շատ արագ են ինտեգրվում, հետևաբար այդ հիշողությունները հայտնվում են կորստի վտանգի տակ: Մենք նպատակ ունեինք այդ հիշողությունները ևս փրկել կորստի վտանգից: Միաժամանակ կայքէջի միջոցով արցախցի երեխաների ցանցային համայնք ձևավորելու խնդիր ենք լուծելու:

• Հարցազրույցները կայքում տեղադրված են բարբառով ու անգլերենով, գիտենք, որ նախատեսում եք թարգմանել նաև այլ լեզուներով: Փորձում եք աշխարհին ևս հասցնե՞լ այս պատմությունները:

Մենք ցանկություն ունենք, որ այս  վավերագրությունները հասու լինեն նաև միջազգային լսարանին, որովհետև այն լուրջ ուղերձ ունի իր մեջ: Այս նախագիծը շատ կարևոր գլոբալ ուղերձ ունի աշխարհին ասելու, որ մանկությունը որևէ պարագայում ու  որևէ տեղում երբեք անպաշտպան չպետք է լինի:  Առաջիկայում նախատեսում ենք կայքում ունենալ նաև գրական հայերեն բաժինը, քանի որ բարբառը բոլորին չէ, որ մատչելի է:

• Ինչպե՞ս ստացվեց երեխաների հետ զրույցը, ինչպե՞ս էին իրենք արձագանքում, ինչպե՞ս էին զրուցում, արդյոք լարվածություն կար, թե՞ հակառակը, ի՞նչ տպավորություն ստացաք:

Պետք է ասեմ, որ նախքան նախագիծը սկսելը մտահոգություններ ունեինք, որ երեխաները հնարավոր է կաշկանդվեն, հարցազրույցների ժամանակ չբացվեն, բայց պատկերացրեք ունեցել ենք ճիշտ հակառակ պատկերը: Երեխաները մեծ ոգևորությամբ էին խոսում, իհարկե, ունեցել ենք երեխաներ, որոնց հետ  այլ  մեթոդներով ենք աշխատել, փորձել ենք տարբեր հարցադրումներով աշխատել, որպեսզի բացենք երեխաներին ու հավատացեք ստացվել է: Ծնողների կողմից ևս շատ լավ արձագանքներ ենք ստացել: Երեխաների հետ հարցազրույցները  տեղի են ունեցել ծնողների հետ նախնական համաձայնությամբ և վերջնական գրավոր հաստատմամբ։ Ասեմ, որ հարզացրույցները չեն ունեցել կոնկրետ տևողություն, երեխան որքան ցանկացել է, այդքան էլ խոսել է, այդպիսով ունենք ինչպես ծավալուն, այնպես էլ փոքրիկ պատմություններ: Կարծում եմ՝ այս նախագիծն ինքն իրենով լուսավորել, ջերմացրել է բոլորի ներսում եղած հիշողությունները:

• Տիկին Բաղդասարյան, կցանկանայի խոսենք նաև ձեր թիմի մասին, ի՞նչ մասնագետներ են հավաքվել թիմում, ում հետ եք համագործակցել:

Ասեմ, որ թիմի բոլոր անդամներն ուղղակի կապ ունեն Արցախի, արցախյան միջավայրի հետ ու հիմնական մասը  բարբառի ուղղակի կրող է: Թիմում ունենք միջազգայնագետ, միջազգային իրավունքի մասնագետ, արևելագետ, լրագրող-կովկասագետ, ովքեր նախագծի շրջանակներում այլ գործառույթներ են իրականացրել՝ նախագծի ղեկավար, լուսանկարիչ-գրաֆիկ դիզայներ, սղագրող, սրբագրիչ…: Ունենք բարբառագետ, ով առանցքային դերակատարություն է ունեցել  միջազգայնորեն ճանաչված մեթոդոլոգիայով բարբառային տառադարձումները անելու իմաստով, որովհետև շատ կարևոր էր այդպիսի մոտեցում ունենալ բարբառային տեքստերին: Մեր թիմի կարևոր անդամ է Վահրամ Տեր-Մաթևոսյանը, ով այս գաղափարի համահեղինակն է և ընթացքի աջակիցը: Ասեմ նաև, որ ունեցել ենք կամավորների մեծ թիմ, որոնց շարքում ունենք իրավաբան, թարգմանիչ, մեզ են միացել նաև արցախցի ուսանողներ: Մեզ համար կարևոր էր, որ կամավորները լինեին ոչ միայն բարբառի ուղղակի կրող, այլև գերազանց տիրապետեին անգլերենին, որպեսզի հնարավոր լիներ ապահովել տեքստերի բնագրերին հավատարիմ թարգմանությունները: Եթե չլինեին մեր կամավորները, երևի թե թարգմանությունները շատ ավելի ուշ կավարտեինք: Ուզում եմ առանձնացնել նաև այն արխիվային լուսանկարները, որոնք ընտրել ենք նախագծի լուսանկարիչ Նարինե Կարապետյանի լուսանկարչական արխիվից:  Դրանք ուղղակի անբռնազբոս նկարներ էին Արցախի առօրյայից, և երբ մենք ընտրում էինք նկարները, կանգ էինք առնում հենց այդ նկարների վրա, որոնք որևէ պարտադրող բան չունեին իրենց մեջ: Դրանք իսկապես տրամադրություն են հաղորդում այն լուսավոր ու պայծառ Արցախի մասին, որ ունեինք։  Հենց այս նկարներն էլ հայտնվեցին կայքում: Կայքը ստեղծելիս էլ փորձել ենք այնպես անել, որ այն մաքսիմալ պարզ, հասանելի ու նավարկելի լինի տարիքային բոլոր համար, իսկ որոնողական համակարգերում գտնվելի:

Ցանկանում եմ առանձնացնել մեր այն գործընկերներին, ում հետ աշխատել ենք այս նախագիծը կյանքի կոչելիս: Մեր գործընկերներն են Հայկական բարեգործական ընդհանուր միությունը, Հայաստանի Ամերիկյան համալսարանը, «Մարաշլյան» ֆոտոատելյեն, Capital Soft ՏՏ ընկերությունը, «Դիզակ ԱՐՏ» մշակութային երիտասարդական կենտրոնը, «Վարանդա» երգչախումբը, Համազգային հայ կրթական և մշակութային միության Արցախի գրասենյակը, «Ուրտեխե» կրթարանը, «Արցախի Ձայներ» երաժշտական նախագիծը:

• «Արցախ. իմ մանկության փողոցը|101 պատմություն» նախագծի լոգոտիպը ևս բավականին հետաքրքիր է: Ի՞նչ է այն խորհրդանշում:

Լոգոտիպն արտահայտում է ամբողջ նախագծի իմաստը, դրա վրա պատկերված են ծիծեռնակներ՝ ուղղված դեպի արևելք:  Հիմքում «Հիշողություն» բանաստեղծությունն է: Գույներով մենք ցանկանում ենք ցույց տալ, որ այս ամենը Արցախում մնացած մանկության մասին է, բայց անցյալում մնացած մանկության մասին չէ, սա այն մանկության մասին է, որը եղել է և չպետք ընդհատվի։ Ու այս ամենը լրացրել ենք գույներով, կապույտը խորհրդանշում է կայուն հավատը, նարնջագույնը՝ ջերմությունն առ Արցախ և վարդագույնը՝ երազանքն առ Արցախ։ Լոգոտիպի հեղինակը Նարինե Կարապետյանն է:

• Ամփոփելով մեր զրույցը՝ ի՞նչ է այս նախագիծը  փոխանցելու ընթերցողին:

Յուրաքանչյուր ընթերցող այնտեղ գտնելու է իր պատմությունը, իր մանկությունը,  յուրաքանչյուր ընթերցող իսկապես վերադառնալու է իր մանկություն: Այս պատմություններում մենք ամեն ինչ ունենք՝ սեր, հույս, ջերմություն, հուզմունք, կորուստ, պատերազմ, շրջափակում, ու ամեն ինչ  մատուցված է այնպիսի պարզությամբ ու անկեղծությամբ, որ մեկ շնչով ընթերցվում է: